[علم ثابت کردهاست که بخش قابل توجهی از سلولهای مغز انسان تا پایان زندگی دستنخورده باقی میماند. این نکته در خصوص ریهها نیز کاملاً صادق است. باید گفت حجم بالایی از فضای ششها نیز بلا استفاده به خاک سپرده میشود. «پرانایاما» یا تمرینات تنفسی و دمگستری، بعد از «آسانا» یا تمرینات عملی، چهارمین مرحله از یوگای هشت مرحلهای پاتانجلی است. در این پست سعی شده، مختصراً به معرفی این مرحله و همچنین ارائه یکی از سادهترین تمرینات آن پرداخته شود.]
کلمه «پرانایاما» از دو بخش «پرانا» و «یاما» تشکیل شده است. پرانا در زبان سانسکریت به معنای انرژی حیاتی است. انرژی که بدن لطیف را تشکیل میدهد و مایه حیات و زندگی بدن فیزیکی و اندامهاست. یاما نیز به معنای گسترده کردن است. به این ترتیب معنای لغوی پرانایاما در حقیقت دمگستری و وسعت بخشیدن به تنفس، عمیقکردن دم و بازدمها و به کارگیری آگاهانه بخش بیشتری از حجم ریه است. بزرگان یوگا معتقدند فرد میتواند با بالا بردن حجم ورود و خروج اکسیژن در بدن، ارتباط بیشتری با بدن لطیف برقرار نموده و به این ترتیب از انرژی حیاتی خود به نحو مطلوبتری استفاده و آن را کنترل کند.
انجام تمرینات تنفسی مستلزم فراهم کردن پیش نیازهایی ضروری است. فرد میبایست پیش از هر چیز به تغذیه خود توجه نماید و رژیم غذایی ساتویک و یا سبک و تازه را انتخاب کند. چرا که پرانا فقط در بدنی که عاری از سموم و باقیماندههای غذایی باشد قابل کنترل و انبساط خواهد بود. همچنین فرد میبایست با انجام تمرینات عملی یوگا (آسانا) فضای قفسه سینه را برای حرکت هر چه بهتر ریهها باز و قدرت کافی برای صاف نگهداشتن ستون مهرهها را در عضلات پشت بدن ایجاد نماید.
یکی از تمرینات تنفس پایهای پرانایام، تمرین سوخ پوراک است. برای تجربه این تنفس با پشت کاملاً صاف روی زمین بنشینید. دستها را روی پاها آرام قرار دهید. چشمها را ببندید و قبل از شروع تمرین لحظاتی به دم و بازدمهای خودبخودیتان توجه کنید. سپس دم و بازدم عمیقی بگیرید و خود را برای انجام تمرین آماده و تمرین را به شکل زیر آغاز کنید:
۱. دم و بازدمها را آرام و بیصدا کنید به نحوی که خودتان هم صدای تنفسها را نشنوید.
۲. با تمرکز روی هر دم و بازم و شمارش ذهنی مدت زمان طول هر دم را با بازدم آن یکسان کنید.
۴. آهنگ نفسها را آرام و یکنواخت کنید. در هر دم و بازدم عمق نفسها بصورت خودکار بیشتر خواهد شد. به یاد داشته باشید که آهنگ تنفس مطابق آهنگ ذهن ماست بنابراین فشاری بیش از توان آن لحظه در خود ایجاد نکنید.
۵. به گرمای هوای بازدم و خنکای هوای دم در فضای بینی توجه کنید و به این ترتیب آرامش آهنگ تنفس و ذهن هر لحظه بیشتر خواهد شد.
در هر بار تمرین روزانه، میتوانید سه دوره ۶ تایی تنفس را انجام دهید. بعبارت دیگر، ۶ تنفس به شکل سوخ پوراک، چند لحظه مکث و رها کردن تنفسها به حالت عادی و شروع مجدد تمرین و ۳ مرتبه تکرار این سیکل. انجام این تنفس در مدت طولانی، ظرفیت هواگیری ششها را بالا برده و تاثیر بسیار خوبی بر روی آرامش و تمرکز ذهن دارد.
با توجه به اهمیت تمرینات تنفسی یوگا در ساز و کار عمومی بدن، پیشنهاد اکید میشود که هر یک از تمرینات این گروه زیر نظر مربی مجرب و با تجربه در این حوزه انجام شده و در تمرینات شخصی، تعداد و عمق تنفسها، توان و شرایط فردی کاملاً در نظر گرفته شود. به یاد داشته باشید که انجام نادرست این تمرینات میتواند تاثیر جبران ناپذیری بر روی سلولهای ریه و آرامش ذهن و روحیات فردی شما داشته باشد. همچنین به یاد داشته باشید که در هوای آلوده اکیداً از انجام تمرینات تنفسی یوگا خودداری کنید.
مرجع کمکی: کتاب «تنفس در یوگا» نوشته خانم حوری نیاکیان